Khánh Sơn - địa danh nổi tiếng với những bộ đàn đá cổ xưa là địa bàn tụ cư lâu đời của đồng bào dân tộc Raglai thuộc hệ ngữ hệ Mã lai - Đa đảo. Đàn đá được đồng bào dân tộc Raglai phát hiện và sử dụng để xua đuổi muông thú, bảo vệ nương rẫy, mùa màng. Sau dần, nó trở thành vật thiêng trong các hoạt động lễ hội, tín ngưỡng quan trọng. Bộ đàn đá Khánh Sơn gồm 12 thanh (gọi là Đàn đá Khánh Sơn A&B) được phát hiện, sưu tầm vào năm 1979 từ gia đình ông Bo Bo Ren ở Tô Hạp, Khánh Sơn là bộ đàn đá đặc sắc nhất, tạo được tiếng vang trong nước và quốc tế bởi những giá trị lịch sử, văn hóa, âm nhạc vô cùng to lớn.

Đàn đá Khánh Sơn A&B được cấu tạo từ một loại đá có tên gọi Rhyolit Porphyre có màu xám đen, độ cứng khá cao, được ghè đẽo thô sơ trên các thanh đá hình trụ.

Đây là bộ hiện vật đàn đá có giá trị lớn về lịch sử, văn hóa và mặt âm nhạc. Đàn đá Khánh Sơn là “di vật” của người tiền sử Khánh Hòa ở khu vực phía tây của tỉnh. Tính bản địa của đàn đá Khánh Sơn và sự có mặt của con người tại vùng đất này được chứng minh bởi những dấu vết do sự tác động của con người thông qua những vết ghè đẽo, tu bổ; vết mòn của quá trình sử dụng và sự phát hiện công xưởng chế tác đàn đá tại chỗ ở đỉnh Dốc Gạo, Khánh Sơn vào năm 1980 và niên đại của nó vào khoảng 3000 đến 4000 năm cách ngày nay. Về mặt âm nhạc, thang âm rộng với 12 thanh tạo thành chuỗi thang âm liên tục (hoặc có thể tách ra thành 2 bộ A&B) từ thấp đến cao, có âm lượng đầy đặn, vang lên trong và đanh như tiếng sắt, tiếng đồng. Đặc biệt, khi xếp hai bộ nối tiếp nhau theo thứ tự từ thấp đến cao thì 12 âm liền nhau như chỉ có một bộ duy nhất - tạo nên dàn âm thanh vô giá, khác biệt với các bộ đàn đá khác.

Sau khi phát hiện, giới thiệu, biểu diễn, bộ đàn đá Khánh Sơn A &B đã được đưa về nghiên cứu, bảo quản tại Phân viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh và bàn giao cho tỉnh Khánh Hòa vào ngày 27 tháng 3 năm 2023 sau gần 45 năm. Với những giá trị về lịch sử, văn hóa và âm nhạc, Sưu tập đàn đá Khánh Sơn đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận bảo vật quốc gia tại Quyết định số 73/QĐ-TTg ngày 18/1/2024.

Hiện nay, bảo vật quốc gia Sưu tập đàn đá Khánh Sơn đã được Bảo tàng tỉnh Khánh Hòa quản lý, sử dụng phục vụ cho khách tham quan, tìm hiểu và nghiên cứu. Tại Bảo tàng, “Đàn đá Khánh Sơn – Bảo vật quốc gia” là chuyên đề quan trọng trong nội dung trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Khánh Hòa. Chuyên đề cung cấp những thông tin quan trọng về Sưu tập đàn đá Khánh Sơn trên các phương diện: nguồn gốc, giá trị, đặc trưng … đã góp phần giáo dục, khơi dậy, bồi đắp tình yêu quê hương đất nước và kiến thức về lịch sử, văn hóa trên địa bàn tỉnh cho du khách tham quan.

Bảo tàng tỉnh Khánh Hoà